орто оскуоланы уонна университеты туйгуннук бүтэртээбитэ. Физико-математическай наука кандидата. Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун үөрэхтээһинин үтүөлээх үлэһитэ, РФ үрдүкү профессиональнай үөрэхтээһинин Бочуоттаах үлэһитэ, өрөспүүбүлүкэ ыччакка политикатыгар туйгуна, Дьокуускай куорат депутаттарын Мунньаҕар бэрэссэдээтэллээбитэ, Ил Түмэн III ыҥырыылаах Государственнай Мунньаҕар бэрэссэдээтэл солбуйаачытынан, Өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан үлэлээбитэ. Элбэх общественнай үлэлэри толортообута. ГТО кыһыҥҥы нормативтарыгар маастарга кандидат. Хайыһарга бастакы спортивнай разрядтаах. Ветераннарга спорт маастара.
Оҕо сылдьан, дьонун кытта фермаҕа олорор алта саастаах кыысчаан, оскуола үөрэнээччитин хайыһарын кэннигэр тутуһан туран, аан-бастаан сыыртан түһэрэ. Үөрүү-көтүү бөҕө буолара. Онтон ыла хайыһары күн-бүгүнүгэр диэри, олоҕун устата таптаабыта, чугас доҕорунан ааҕар. Бэһис кылааска оскуолаҕа секция аһыллыбытыгар суруйтаран, хайыһардаан барбыта. Оройуон таһымыгар миэстэлэһэн, өрөспүүбүлүкэҕэ тиийэ күрэхтэспитэ. В.Г. Короленко аатынан Амма орто оскуолатын үрүҥ көмүс мэтээлинэн бүтэрбитэ.
Оччолорго, ити көлүөнэ ыччаттара волейбол, баскетбол, чэпчэки атлетика, остуол тенниһэ, дуобат, саахымат курдук спорт элбэх көрүҥнэринэн дьарыктаналлара. Екатерина Никитина, эмиэ ол сиэринэн, университекка киирэн, волейболлаан, баскетболлаан, Валерий Пантелеймонович Кочневка сүүрүүнэн дьарыктанарын быыһыгар, хайыһардыыра, физмат факультетын хамаандатыгар сүүрбүтэ. Хайыһар кафедратын преподавателэ Ким Степанович Золотарев секциятыгар сылдьыбыта. Элбэх общественнай үлэлэри толорбута, Дьокуускай куоракка депутатынан талыллыбыта. Анаан-минээн спордунан аһары үлүһүйбэтэҕэ. “Математик” идэтин баһылаан, университеты “туйгунунан” бүтэрбитэ.
Томскай аспирантуратыгар түөрт сыл хайыһардаан, хамаандаҕа киллэриллэн, күрэхтэһиилэргэ кыттан, бастакы разряды толорбута. Хайыһар сезона бүттэҕинэ дьарыктарын тохтоппоттор. Кросстууллар, бассейҥҥа харбыыллар. Дальнай Восток, Сибиир кыһыҥҥы Универсиадата буолбутугар, көрдөһөн, Томскайга кэлбит Саха университетын хамаандатыгар сүүрсүбүтэ. Эстафетаҕа Василиса Слепцова, Людмила Пестрякова (Адамова), Екатерина Никитина састааптаах хамаанда Универсиада уьус призерун үрдүк аатын ылбыттара умнуллубат үтүө өйдөбүл. ГТО хайыһарынан сүүрүү, сиртэн анньыныы уонна тозовканан ытыы кыһыҥҥы көрүҥэр ССРС маастарга кандидатынан буолбута. Томскайга баҕата ханыар диэри хайыһардаан улаханнык астыммыта.
Физико-математическай наукалар кандидата учуонай аатын ылан, аспирантураны бүтэрбитэ, университетыгар эргиллэн преподавателлээбитэ. Тапталлаах хайыһарын үрдүгэр турбута. Тэрийээччи быһыытынан биллибитэ. Сыыйа өрө таһаарыллан проректордаабыта, партийнай тэрилтэни салайбыта, Дьокуускай куорат депутаттарын Мунньаҕын, онтон Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан курдук улахан салайар үлэлэргэ, кыайар-хотор, эрчимнээх саастарыгар былаас ситимигэр үлэлээбитэ. Үлэ үлүскэн үөһүгэр баттатан, субуота-өрөбүл диэни билбэт, иллэҥ кэмэ, солото суох сылларыгар хайыһартан тэйэ быһыытыйбыта.
Федерация Сэбиэтигэр Москваҕа хайыһардьыт үөлээннээхтэрин көрсүтэлээбитэ, хайыһар спордун таһаарарга кэпсэтиилэрин ис-сүрэҕиттэн чугастык ылыммыта. Депутаттыырын быыһыгар, 2013 с. хайыһар ветераннарын, доҕотторун мунньан кэпсэтии түмүгэр, хайыһары таптааччыллар “Чысхаан” спортивнай кулууптара тэриллибитэ. Оҥоһуллубут балаһыанньаҕа олоҕуран, кулуупка 18-90 саастаах хайыһары, спорду таптааччылар ылыллыбыттара. Ветераннар күрэхтэһиилэрэ буолуталаабыттара. Хамаанда сүүмэрдээн, кыьыҥҥы ыйдарга Дальнай Востокка бастыыр иһин күрэхтэһиилэргэ сыл аайы кытталлар. Онно хамаанданан түмүгү таһаарбаттар. Биирдиилээн көрдөрүүлэрэ үчүгэйдэр, кырата призер буолан кэлэллэр. Дальнай Восток чөмпүйүөннэрин ааҕан сиппэккин. Холобур, биирдэ, үс аан дойдуга чөмпүйүөннээбит уолаттардаах Степан Степанович Контоев кыттыбыт дистанцияларыгар барытыгар бастаабыта. Оннук эмиэ баар буолара. Уус-Дьааҥыттан төрүттээх-уустаах Василиса Слепцова эмиэ куруутун бастаталыыр. Ол туһунан кэмиттэн кэмигэр таһаарталыыр буклеттарыгар көрүөххэ, билиэххэ сөп.
Үгэс курдук, олунньу уонна кулун тутар ыйдарыгар Россия хайыһарын суолларыгар тиийтэлээн күрэхтэһэллэр. Саха сирин хамаандатын чиэһин көмүскээн Россия чемпионаттарыгар, аан дойду Кубоктарыгар, уон сыл устата, барыта 12 күрэхтэһиилэргэ, ол быыһыгар, икки Россия Кубоктарыгар, маастардар аан дойдутааҕы Кубоктарыгар, 2015 с. Россия хамаандатыгар киирэн Сыктывкарга аан дойду чемпионатыгар кытыннылар. Екатерина Никитина бэйэтэ 2019 с. ветераннарга Россия хайыһары таптааччылар күрэхтэһиилэригэр 70-74 саастаахтарга бастаабыта, хаста да миэстэлэспитэ. Россия хайыһары таптааччыларын Сойууһун (РЛЛС) маастарын нуорматын толорбута.
“Чысхааннар” үбүлүөйдээх уон сылларын үрдүк көрдөрүүлэрдээх көрүстүлэр. Россия таһымнаах 76 мэтээли, ол иһигэр, 17 кыһыл көмүс, 26 үрүҥ көмүс, 33 боруонса мэтээллэри ылаттаатылар. Россия хайыһары таптааччылар Сойууһун спордун аҕыс маастардара, икки Россия марафонун маастардара, аҕыс Россия чөмпүйүөннэрэ баар буоллулар. “Чысхаан” кулууп ситиһиилэрэ чаҕылҕайдар! Биэстии сыл буола-буола кулууп үлэтин кэпсиир-сырдатар икки буклеты таһаарар бэртээхэй үгэс ылынаннар олоххо киллэрдилэр. Онно уон сыл устата хайыһары таптааччылар ситиһиилэрэ, кулууп сайдыытыгар киллэрбит кылааттарын билиэххэ сөп.
Екатерина Семеновна 1998 с. Саха сирин хайыһарга Федерациятын бэрэссэдээтэлинэн, онтон Россия хайыһары таптааччыларын Сойууһун (РЛЛС) Исполкомун чилиэнинэн, 2017 сылтан вице-президенинэн талыллыбыта. РЛЛС сүрүн сыала-соруга - хайыһары таптааччылар кэккэлэрин хаҥатыы. Профессиональнай спордунан дьарыктанар киһи аҕыйах. “Любителлэр”, кулуупка, эбэтэр бэйэлэрэ дьарыктанааччылар көннөрү нэһилиэнньэттэн уратылара диэн күрэхтэһиигэ кыттыахтаахтар, ханнык баҕарар, нэһилиэнньэ, оройуон, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах күрэхтэһиилэргэ. Спорду таптааччылар бэйэлэрин икки ардыларыгар спорт араас көрүҥнэригэр күрэхтэһэллэр. Россия, аан дойду Кубоктарыгар тиийэллэр. Бэйэлэрин үптэринэн-харчыларынан. Тоҕо диэтэххэ, Россия Сокуонугар “любителлэргэ” харчынан көмөлөһүү көрүллүбэт этэ. Ону суурбэччэ сыл туруорсан быйыл ахсынньы 25 кунугэр Россия Сокуонугар уларытыы киллэртэрдилэр. Аны “спортсмены-любители”, “любительский спорт”, “любительская спортивная лига” диэн баар буолла. Онон мантан ыла, дьэ, министиэристибэлэр үбүлүүр кыахтаннылар. Саха сиригэр спорду таптааччыларын Сойууһа (спортивнай лига) 2022 с. тэриллибитэ. Регистрацияламмыттара, устааптаахтар, онон спонсорскай көмөлөр оҥоһуллуохтарын сөп. Спорду таптааччылар Сойуустарын президенэ Виктор Петрович Ноговицын, вице-президеннэр Галина Степановна Сыромолотова уонна Екатерина Семеновна Никитина.
Россия үрдүнэн, 2 тыһ. тахса официальнай дастабырыанньалаах, усунуос төлөөччү хайыһары таптааччылар бааллар. Ону таһынан, Россия физическэй культураҕа уонна спортка Сокуонугар оҕолор, студеннар, профессиональнай спортсменнар, хайыһары, спорду, таптааччылар “саҥа категориялара киирдэ”. “Любительскай спортивная лига” тэриллэн, өрдөөҥҥүттэн туруорсар туруорсуулара олоххо киллэриллибитинэн, Екатерина Семеновна үөрүүтүн кытта үллэстэр. Сокуон киллэриллиитигэр РФ Президенэ Владимир Путин көмөлөстө диэн киэн туттар. 2030 сылга диэри дойду олохтоохторун 70 % физкультуранан уонна спордунан дьарыктаналларын ситиһиигэ ылыныллыбыт программаҕа улахан төһүүнэн буолара саарбахтаммат.
2022 с. Россия спортка министиэристибэтин Гранын сүүйбүттэрэ. Ол чэрчитинэн кросс, хайыьарынан сүүрүү тэрийэн мэтээллэринэн, спортивнай табаардарынан наҕараадаламмыттара. Тэҥ саастыылаахтарыгар Чурапчыттан Зинаида Андреева уонна Дьокуускайтан Степан Абрамов Россияҕа бастаабыттара.
“Чысхааннар” Дьокуускай куорат аннынааҕы Владимировка бөһүөлэгин мырааныгар хайыһар-биатлон Киинин тутарга туруорсаллар. Норуоттар икки ардыларынааҕы “Азия оҕолорун” Кыһыҥҥы Спортивнай оонньууларын ыытарга, нэһилиэнньэ дьарыктанарыгар чопчу этиилэрдээхтэр.
Екатерина Семеновна этэринэн, спорт диэн ис турук. Ханнык баҕарар киһини тас көрүҥүттэн, туттарыттан-хаптарыттан спортсмен сылдьар диэн таайа саныаххын сөп. Тоҕо диэтэххэ, спорт диэн киһи ис туруга буоларын быһыытынан, барыта арылхайдык көстөр. Кинилэр эрчимнэриттэн, олоххо дьулуурдарыттан, ситиһиилэриттэн, майгылара-сигилэрэ үчүгэйдэриттэн, тыллара-өстөрө ырааһыттан, билиэххэ сөп. Ити ураты хаачыстыбалара барыта көстө сылдьар. Спортка сыһыаннаах дьону оннук тутта-хапта сылдьалларыттан таайыаххын сөп. Спорт диэн, син эмиэ хаар курдук умсугутуулаах, ып-ыраас!
Хайыһар спордун көрүҥэр 55 сылы анаата. Орөспүүбүлүкэ хайыһарга Федерациятын уон сыл салайбыт, уон сыл Россия хайыһарын президиумун чилиэнинэн үс төгүл талыллыбыт, Россия хайыһары таптааччыларын Сойуустарыгар 25 сыл үлэлээтэ, “Чысхаан” кулуубу уон сыл салайар. Спорт төлөннөөх тэрийээччитэ Екатерина Никитина этэринии, Россия Саха сиринээҕи спорду таптааччылар Сойуустарыгар киирэр туһугар маҥнайгы хорсун хардыыны оҥорон, үлэ тэрилтэлэригэр, нэһилиэктэргэ буолуталыыр биир эмэ күрэхтэһиигэр кыттыҥ! Үтүө бачыымнары, сэргэх хамсааһыннары өйөөҥ, көхтөөх олохтонуҥ!
Баһылай Посельскай
